فرضیه پژوهش (Research hypothesis) چیست: نحوه نوشتن آن، انواع و نمونه‌ها

فرضیه پژوهش (Research Hypothesis) یکی از ارکان کلیدی پژوهش علمی است که نقش پل ارتباطی میان نظریه و آزمون تجربی را ایفا می‌کند. در این مقاله با تعریف دقیق فرضیه، انواع آن (جهت‌دار، بدون‌جهت، صفر)، نحوه تدوین یک فرضیه علمی و قابل آزمون، تفاوت آن با سؤال پژوهش، کاربردهای آن در مطالعات کمی و کیفی، و اشتباهات رایج در نگارش فرضیه آشنا می‌شوید. این راهنمای کامل، با تکیه بر منابع علمی به‌روز از سال 2020 به بعد، شما را در طراحی بخش مهمی از طرح تحقیقاتی همراهی می‌کند.

هر پژوهش با یک سؤال تحقیقاتی و یک فرضیه پژوهش آغاز می شود. یک سؤال تحقیقاتی به تنهایی ممکن است برای طراحی آزمایش (های) مورد نیاز برای پاسخ به آن کافی نباشد. فرضیه برای روش علمی، یک اساس است. 

اما فرضیه چیست؟ فرضیه یک جمله قابل آزمایش است که توضیح احتمالی یک پدیده را ارائه می دهد و ممکن است شامل یک پیش بینی باشد. در مرحله بعد ، ممکن است بپرسید که فرضیه تحقیق چیست؟ به عبارت ساده، فرضیه پژوهش یک پیش بینی یا حدس در مورد رابطه بین متغیرهایی است که می خواهید درباره آن پژوهش انجام دهید.

فرضیه پژوهش چیست؟

محققان جوان که مسیر پژوهشی خود را تازه شروع می‌کنند، معمولاً با سؤالاتی مانند "فرضیه چیست؟" "مفهوم فرضیه پژوهش چیست؟" "چگونه می توانم یک فرضیه پژوهشی خوب بنویسم؟"

فرضیه پژوهش، جمله‌ای است که توضیحی احتمالی برای یک پدیده یا الگوی قابل مشاهده ارائه می‌دهد. فرضیه جهت یک مطالعه را مشخص می‌کند و نتیجه تحقیقات را پیش بینی می‌کند. فرضیه تحقیق قابل آزمایش است، یعنی می‌توان از طریق آزمایش یا مشاهده یک فرضیه را رد یا تایید کرد.

معادل انگلیسی فرضیه

معادل انگلیسی فرضیه،‌ واژه Hypothesis است که این واژه از واژه یونانی hypotithenai به معنی "پیش‌فرض کردن یا تصور کردن" گرفته شده است.

تعریف کوتاه فرضیه

فرضیه، یک پیش‌فرض آزمون‌پذیر درباره رابطه میان متغیرهاست که پژوهش بر اساس آن جهت‌ می‌گیرد.

تاریخچه و سیر تحول فرضیه

استفاده از فرضیه به عنوان بخشی از فرآیند علمی به قرن‌های ۱۷ و ۱۸ بازمی‌گردد، زمانی که فرانسیس بیکن و بعدها رنه دکارت مفهوم روش علمی را معرفی کردند. با پیشرفت علم و تجربه‌گرایی در قرون بعد، فرضیه به‌عنوان ستون فقرات روش تحقیق کمی تثبیت شد. در قرن بیستم، آماردانانی مانند رونالد فیشر و کارل پیرسون چارچوب‌های آماری برای آزمون فرضیه را گسترش دادند.

خصوصیات یک فرضیه خوب

در این قسمت ابتدا با ویژگی‌های یک فرضیه خوب پژوهشی آشنا شویم:

• عاری از خطاهای زبانی و ابهام است.
• مختصر است.
• متغیرها به وضوح تعریف شده است.
• قابل آزمایش و به گونه‌ای بیان شده است که اجازه می دهد تا آن رد یا تایید شود.
• می توان با استفاده از یک طرح تحقیقاتی که امکان پذیر ، اخلاقی و عملی باشد آزمایش شود.
• خاص و مرتبط با سوال پژوهش باشد.
• ریشه در جستجوی کامل مطالعات داشته باشد.
• می‌تواند دانش یا درک جدیدی ایجاد کند.

اهمیت و کاربرد فرضیه در پژوهش

فرضیه در پژوهش نقش‌های زیر را ایفا می‌کند:

• جهت‌دهی به فرآیند گردآوری و تحلیل داده‌ها
• کمک به طراحی ابزارهای دقیق برای اندازه‌گیری متغیرها
• تسهیل بررسی تجربی رابطه‌ها و آزمون نظریه‌ها
• فراهم کردن زمینه برای نتیجه‌گیری علمی و توسعه دانش

نحوه ایجاد یک فرضیه پژوهش مؤثر

یک مطالعه با تدوین یک سوال پژوهشی آغاز می‌شود. محقق سپس تحقیقات ابتدایی را انجام می‌دهد. این اطلاعات پایه و اساس ایجاد یک فرضیه پژوهش خوب را تشکیل می‌دهد. محقق سپس آزمایشات، جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها را انجام می‌دهد، یافته‌ها را تفسیر می‌کند و در نهایت، تعیین می‌کند که آیا این یافته‌ها فرضیه اصلی را تایید یا رد می‌کنند.

بیایید به هر مرحله برای ایجاد یک فرضیه تحقیق مؤثر، قابل آزمایش و خوب نگاهی بیاندازیم:

1. یک مشکل پژوهشی یا سؤال را شناسایی کنید: با شناسایی یک مشکل پژوهشی خاص شروع کنید.
2. مطالعات مرتبط را مرور کنید: یک بررسی عمیق از مطالعات موجود مربوط به سوال پژوهشی را انجام دهید تا دانش و شکاف‌های فعلی را در این زمینه درک کنید.
3. یک فرضیه واضح و قابل آزمایش را تدوین کنید: بر اساس سؤال پژوهش، از دانش موجود برای ایجاد یک فرضیه واضح و قابل آزمایش استفاده کنید. این فرضیه باید رابطه پیش بینی شده بین دو یا چند متغیر را بیان کند که قابل اندازه گیری و دستکاری هستند. پیش نویس اصلی را بهبود بخشید تا روشن و معنی دار باشد.
4. فرضیه تهی یا صفر را بیان کنید: فرضیه تهی جمله‌ای است که بین متغیرهایی که مطالعه می‌کنید هیچ ارتباطی وجود ندارد.
5. جمعیت و نمونه را تعریف کنید: جمعیتی را که در حال مطالعه هستید و نمونه ای که برای تحقیقات خود استفاده خواهید کرد، به وضوح تعریف کنید.
6. روش‌های مناسب را برای آزمایش فرضیه انتخاب کنید: روش‌های تحقیق مناسب مانند آزمایشات، نظرسنجی‌ها یا مطالعات مشاهده‌ای را انتخاب کنید که به شما امکان می‌دهد فرضیه تحقیق خود را آزمایش کنید.

به یاد داشته باشید که ایجاد فرضیه پژوهشی یک فرآیند قابل ویرایش است، یعنی ممکن است شما بر اساس داده‌های جمع آوری شده تجدید نظر کنید. ممکن است قبل از پاسخ دادن به سوال مطالعه، چندین فرضیه را آزمایش و رد کنید.

انواع فرضیه تحقیق

انواع مختلف فرضیه پژوهش در تحقیقات علمی استفاده می‌شود:

1. فرضیه صفر یا تهی (Null):

یک فرضیه صفر بیان می‌کند که به دلیل تغییر در متغیر مستقل هیچ تغییری در متغیر وابسته وجود ندارد. این بدان معنی است که نتایج معنی‌دار نیستند. یک فرضیه تهی به عنوان H0 مشخص شده است و برعکس آنچه فرضیه جایگزین بیان می‌کند بیان شده است. به عبارت ساده‌تر، بین متغیرهای مطالعه ارتباطی وجود ندارد.
مثال: "ویروس تازه شناسایی شده روی سیستم ایمنی تاثیر ندارد."

2. فرضیه جایگزین یا H1 (Alternative)):

این فرضیه بیان می‌کند که بین متغیرهای مورد مطالعه تفاوت یا رابطه معنی‌داری وجود دارد. این فرضیه به عنوان H1 یا HA مشخص می‌شود و معمولاً به نفع فرضیه تهی پذیرفته یا رد می‌شود.
مثال: "ویروس تازه شناسایی شده روی سیستم ایمنی تاثیر دارد."

3. فرضیه جهت‌دار (Directional):

این فرضیه جهت رابطه یا تفاوت بین متغیرها را مشخص می‌کند. بنابراین، تمایل به استفاده از اصطلاحاتی مانند افزایش، کاهش، مثبت، منفی، بیشتر یا کمتر (increase, decrease, positive, negative, more, or less) دارد.
مثال: "گنجاندن مداخله X مرگ و میر نوزادان را در مقایسه با درمان اصلی کاهش میBدهد."

4. فرضیه بدون جهت (Non-directional):

در حالی که جهت یا ماهیت دقیق رابطه بین دو متغیر را پیش بینی نمی‌کند بلکه  وجود یک رابطه یا تفاوت بین متغیرها را بیان می کند (اما نه جهت). یک فرضیه بدون جهت ممکن است در صورت عدم وجود نظریه اساسی یا هنگامی که یافته‌ها با تحقیقات قبلی متناقض نیست‌، استفاده شود.
به عنوان مثال ، "گربه‌ها و سگ‌ها در میزان محبت آن‌ها فرق می‌کنند."

5. فرضیه ساده(Simple):

یک فرضیه ساده فقط رابطه بین یک متغیر مستقل و مستقل دیگری را پیش بینی می‌کند.
مثال: "استفاده از ضد آفتاب سرعت پیری پوست را کاهش می‌دهد."

۶. فرضیه پیچیده (Complex):

یک فرضیه پیچیده رابطه یا تفاوت بین دو یا چند متغیر مستقل و وابسته را بیان می‌کند.
به عنوان مثال: "استفاده از ضد آفتاب باعث کاهش پیری پوست می‌شود ، سوختگی پوست را کاهش می‌دهد و احتمال سرطان پوست را کم می‌کند." (در اینجا ، سه متغیر وابسته باعث کند شدن پیری پوست ، کاهش سوختگی خورشید و کاهش احتمال سرطان پوست وجود دارد.)

نمونه فرضیه‌‌های دیگری نیز وجود دارد همانند فرضیه casual یا Assosiative یا فرضیه‌های آماری که در بحث پژوهش پیشرفته، آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

مثال‌های فرضیه پژوهش

در این قسمت هم فرضیه‌های مناسب و هم فرضیه‌های غیر قابل قبول را برای شما معرفی کردیم تا راحت‌تر بتوانید آن‌ها را باهم مقایسه کنید:

نمونه فرضیه‌های پژوهشی مناسب

• "استفاده از یک نوع خاص از درمان منجر به کاهش علائم افسردگی در افراد با سابقه اختلال افسردگی اساسی خواهد شد."
• "ارائه مداخلات آموزشی در مورد عادت‌های غذایی سالم منجر به کاهش وزن در افراد دارای اضافه وزن خواهد شد."
• "گیاهانی که در معرض انواع خاصی از موسیقی قرار می‌گیرند، از آن‌هایی که در معرض موسیقی قرار نمی‌گیرند رشد بیشتری دارند."
• "استفاده از تنظیم کننده رشد گیاه X منجر به افزایش تعداد گل‌های تولید شده توسط گیاهان خواهد شد."

خصوصیاتی که فرضیه تحقیق را ضعیف می‌کند، عبارتند از متغیرهای نامشخص، متغیر‌های بیش از حد عمومی یا بسیار مبهم است. یک فرضیه ضعیف منجر به تحقیقات ضعیف و روش‌های نادرست می‌شود.

نمونه فرضیه‌های پژوهشی نامناسب + دلایل قابل قبول نبودن آن‌ها

• "این مطالعه نشان می دهد که درمان X از هر درمانی دیگر بهتر است." (این جمله قابل آزمایش نیست، بسیار گسترده است و سایر روش‌های درمانی را که ممکن است مؤثر باشد در نظر نمی‌گیرد.)
• "این مطالعه ثابت خواهد کرد که این نوع درمان برای همه اختلالات روانی مؤثر است." (این جمله بسیار گسترده است و قابل آزمایش نیست زیرا اختلالات روانی پیچیده هستند و اختلالات مختلف ممکن است به انواع مختلف درمانی پاسخ دهند.)
• "گیاهان می‌توانند از طریق تله پاتی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند." (این فرضیه قابل آزمایش نیست و فاقد پایه علمی است.)

اهمیت فرضیه قابل آزمایش

اگر یک فرضیه پژوهش قابل آزمایش نباشد، نتایج اثبات نمی‌شود یا چیزی معنی‌دار را رد نمی کند. نتیجه گیری در بهترین حالت مبهم خواهد بود. یک فرضیه قابل آزمایش به یک محقق کمک می‌کند تا روی نتیجه مطالعه تمرکز کند و پیامدهای سوال و متغیرهای مختلف درگیر را درک کند. یک فرضیه قابل آزمایش به یک محقق کمک می کند تا بر اساس تحقیقات قبلی پیش بینی‌های دقیقی انجام دهد.
برای فرضیه قابل آزمایش ، باید راهی برای اثبات این فرضیه صحیح یا نادرست باشد. علاوه بر این‌، نتایج این فرضیه باید قابل تکرار باشد.

سوالات متداول در خصوص فرضیه پژوهش

1. تفاوت بین سؤال پژوهش و فرضیه پژوهش چیست؟

یک سؤال پژوهش مسئله را تعریف می‌کند و به تشریح هدف (های) مطالعه کمک می‌کند و نتیجه‌ای را پیش‌بینی نمی‌کند. سوال پژوهشی به یک محقق کمک می‌کند تا اطلاعاتی را برای مطالعه خود جمع‌آوری کند. با این حال‌، یک فرضیه پژوهشی یک پیش بینی خاص و قابل آزمایش در مورد رابطه بین متغیرها است. بر این اساس، طرح مطالعه و رویکرد تجزیه و تحلیل داده‌ها را در مسیر مناسب راهنمایی می‌کند.

2. چه موقع فرضیه صفر را رد کنیم؟

زمانی یک فرضیه صفر یا تهی باید رد شود که شواهد حاصل از یک آزمون آماری نشان دهد که بعید به نظر می‌رسد آن فرضیه درست باشد. رد فرضیه تهی لزوماً به معنای این نیست که فرضیه جایگزین یا فرضیه یک درست است. این بدان معنی است که شواهد موجود با فرضیه صفر سازگار نیست.

3. چگونه می توانم مطمئن باشم که فرضیه من قابل آزمایش است؟

یک فرضیه قابل آزمایش باید خاص و قابل اندازه گیری باشد و باید بین متغیرهایی که می توانند با داده‌ها آزمایش شوند ، رابطه روشنی برقرار کند. برای اطمینان از آزمایش فرضیه خود ، موارد زیر را در نظر بگیرید:

• متغیرهای کلیدی موجود در فرضیه خود را به روشنی تعریف کنید. شما باید بتوانید این متغیرها را به گونه‌ای اندازه گیری و دستکاری کنید که به شما امکان دهد فرضیه را آزمایش کنید.
• فرضیه باید نتیجه یا رابطه خاصی بین متغیرهایی را که می‌توانند اندازه گیری شوند، پیش بینی کند.
• شما باید بتوانید داده‌های لازم را با توجه به محدودیت‌های مطالعه خود جمع آوری کنید.
• این امکان وجود دارد که محققان دیگر با استفاده از همان روش‌ها و متغیرها ، مطالعه شما را تکرار کنند.
• فرضیه شما باید با استفاده از تکنیک‌های مناسب تجزیه و تحلیل آماری قابل آزمایش باشد.
• این فرضیه باید از طریق جمع آوری داده ها بتواند رد یا تایید شود.

۴. آیا فرضیه پژوهش می‌تواند در طی فرایند پژوهش تغییر کند؟

بله، فرضیه‌های پژوهش می توانند در طی فرایند تحقیق تغییر کنند. با جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها، بینش‌ها و اطلاعات جدید ممکن است پیدا شود که نیاز به اصلاح یا پالایش فرضیه‌های اولیه دارند. این موضوع می‌تواند به دلیل یافته‌های غیر منتظره، محدودیت‌ در فرضیه‌های اصلی یا نیاز به کشف ابعاد اضافی موضوع پژوهش باشد. انعطاف پذیری در پژوهش و تحقیقات بسیار مهم است و امکان سازگاری و تنظیم فرضیه‌ها را با موضوع فراهم می‌کند.

به نظر شما، تعریف دقیق فرضیه چقدر در موفقیت یک پژوهش نقش دارد؟ آیا تاکنون در نگارش فرضیه پژوهش خود دچار چالش شده‌اید؟ تجربه‌هایتان را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.